Hoşgeldin , yine okurken ne hissedeceğini ve kavrayacağını merakla yazdım, keyifli okumalar :)
Bugün yine Beynimiz üzerine paylaşımda bulunacağım.
Biraz sürüngen beynimizden bahsetmek istiyorum. Sürüngen beyin kertenkele ve insanlarda ortak bulunan bir bölge. Allah'tan limbik sistem sürüngenlerde yok lakin Köpeklerde, kedi ve keçi gibi memelilerde ortak yönümüz.
Birde Neokorteks var işte bu arkadaş bizi insan yapan, diğer canlılardan üstün kılan, milyonlarca yıl içinde geliştirdiğimiz '' yüzyılın uygar bugünkü beyni'' beynimiz.
Beyin deyip geçmemeli, zira o bir tasarım harikası. Her köşesi ayrı önemli. İnsanı diğer hayvanlardan ayıran birincil özellik, diğer hayvanlara göre daha büyük olacak şekilde evrimleşmiş olan nedir deseler ilk söyleyeceğimiz husus beyin kapasitemizdir.
Beynimiz iki katlı bir ev gibi, alt kattaki beyniniz alt beyin. Alt kattaki bölgeniz olan (alt beyin) boynunuzun üst tarafından burun kemerinize kadar ki kısmını oluşturan, beyin sapı ve Limbik bölgeyi içeriyor.
Blim adamları bu bölgenin daha ilkel (primitif) olduğunu söylüyor. Çünkü nefes almak, göz kırpmak gibi temel fonksiyonlardan. (dövüşmek, savaşmak, kaçmak gibi) Doğuştan gelen tepkiler ve dürtülerden (öfke, korku ) gibi güçlü duygulardan altta yaşayan ilkel beyin sorumlu yani.
Yolda yürürken aracın sana geldiğini farkettiğin anda, kendini iç güdüsel olarak arkaya fırlatman ve kaçman gibi. Bu alt beyinin işlevlerini yerine getirdiğinin alameti :)
Güçlü duyguların, bedensel fonksiyonların, sezgilerin yanında öfkenin kaynağıda alt beyin.
Burayı bir evde ailenin bütün ihtiyacını gördüğü bir alan gibi düşünün. Orada hemen hemen bir yemek odası, salon, banyo, mutfak bulabilirsiniz. Temel ihtiyaçlar hep bu alt katta görülüyor.
Beynimizin üst katı ise ayrı bir hikaye.
Bu kat serebral korteks (üst beyin zarı ) ve orta prefrontel korteks adı verilen kısım dahil , alnının gerisinde yer alan bölümlerden oluşuyor. Malum üst kat.
Daha ilkel olanın aksine, daha evrimleşmiş, gelişmiş, dünyan hakkında sana geniş ve kapsamlı bir veri sunuyor.
Bu kısmı evinin 2. katında yer alan, herşeyi daha rahat görmeni sağlayan, bir çok penceresi olan bol güneş ışığı alan, çalışma odası ve kütüphane gibi düşünebilirsin.
Düşünme Hayal etme, plan yapma, karmaşık zihinsel işlemlerin gerçekleştiği yer işte tamda burası.
Alt beynin ilkelliğine karşın, üst beyin senin yüksek düzeyde analitik düşüncelerini kontrol ediyor. Oldukça sofistike :)
Sağlıklı bir bireyde özellikle çocuklarda görmek istenilen bir çok özelliğin oluşmasından sorumludur bu kat.
Sağlıklı karar verme, plan yapmak, Duyguları ve Bedeni kontrol altında tutmak, Empati, Kendini anlama, Ahlaklı davranmak gibi.
Beynin üst katı uygun şekilde çalışıyorsa, olgun sağlıklı bir insan özelliklerini sergileriz. Duygularını dengelemeyi, davranışlarının sonuçlarını öngörmeyi, harekete geçmeden önce düşünmeyi, diğer insanların neler hissettiğini bilirsiniz. Bütün bunlar ,hayatınızın farklı aşamalarında başarılı olmanızı ve günlük sorunlarda ayakta kalmanıza yardımcı olur.
Bir insan beyninin en iyi çalıştığı anlar; üst ve alt bölümler birbiri ile entegre olduğu zamanlar.
Bu nedenle çocuklarda özellikle alt ve üst beyni geliştiren metaforik merdivenin kurularak kullanılıp güçlendirilmesi, alt ve üst beynin bir takım halinde beraber çalışmasını sağlamaya çalışmak çok önemlidir.
İyi çalışan bir merdiven kurduğunuzda, beyninizde yer alan alt ve üst katlar dikey olarak entegre olur.
Buda beynin üst katının ,alt beynin eylemlerini, oradan kaynaklanan güçleri, tepkileri dürtüleri, duyguları kontrol ettiği anlamına gelir.
Bununla birlikte Dikey kurulan entegresyonda aksi yönde bir çalışma var. Şöyleki;
Evin temelini oluşturan alt beyin, bedenimizde bu sürece önemli ölçüde, tabandan ,tepeye katkılarda bulunmakta. Sonuç olarak üst beynin bir takım kararları alırken duygularımızdan, sezgilerimizden bedenlerimizden bağımsız olarak bir boşluk içinde yer almasını istemeyiz. Tam tersine bir eyleme geçmeye karar vermesi için, üst beynimizi kullanmadan önce, alt beynimizden kaynaklanan duygusal, fiziksel algımızı göz önüne almamız gerekir.
Entegrasyon alt ve üst beyin arasında akışı sağlar. Üst kat beynin en geç gelişen kısımlarından biridir, oysa alt kat zaten doğar doğmaz gelişmiş halde vardır. Bir kişi yirmili yaşlarına gelinceye kadar , üst beyin açısından tam olarak olgunlaşamaz. ilk bir kaç yılda müthiş bir yapım faaliyeti vardır. Sonraki ergenlik ve yetişkinlik yıllarına kadar kapsamlı bir şekil değişikliği yaşar.
Şöyle hayal edin, evin alt katında inşaat bitmiş, ikinci kata çıktığınızda inşaat bitmemiş ve devam ediyor, inşaat aletleri bulunuyor. Yani çalışma devam ediyor.
Bu ebeveyinler ,öğretmenler, hatta yöneticiler açısından özellikle kavranması gereken bir bilgidir. Sağlıklı karar vermek, duygularına, bedenlerine hakim olmak, empati göstermek, kendini anlamak, ahlaklı olmak gibi yukarda bahsettiğim davranışlar, beceriler, beynin henüz tamamlanmamış kısmına aittir.
Üst beyin inşaat halinde olduğu için, her zaman tam olarak işlev görmeyi beceremez. Alt beyinle entegre olamaz ve tam kapasite ile çalışamaz. Bu nedenle çocuklar üst beyinlerini kullanamadıkları için alt katta esir kalmaya yatkındırlar. Çılgınca davranabilir, zıvanadan çıkarak yanlış karar alır, genelde empati yoksunluğu sergilerler. Bunun nedeni , üst beyinin hala gelişiyor olmasından kaynaklıdır. Diğer sebep de alt beynin özel kısmı Amigdala ile ilgilidir.
Bu bölüm ,hani bazen şöyle bir cümle duyarsınız ''Badem kadar aklı var'' Bur cümleden aklınızda kalsın. Badem şeklinde ve Limbik alanın kendisi küçük lakin hayati bir parçası aslında .
Görevi çok önemli. Öfke, korku gibi duyguları süratle işlemden geçirip ifade edilmelerini sağlamak. Bu alan tehtit anında olabileceğimiz her an için bekçi köpeği gibi tetikte bekler. Köpeğin adı badem:))))
Bir tehlike sezdiğinde hemen üst beyni adeta troller gasp eder ,düşünmeden eyleme geçmemize sebep olan kısım budur.
Araba giderken, ani frende yanımızda bulunan yolcuyu korumak için, kolunu uzatman için talimat veren, bir patlama sesi duyduğunda kaçmanı ya da orda çökmeni sağlayan. Bir kaç adım ötede zehirli bir yılan görüp ''dur'' diye bağırmana sebep olan. Seviyorum bu köpeği beni koruyor lakin bazen çok fena beni sabote etmek için çalıştığıda olmuyor değil.
Üst beyinde çok tabii önemli , ancak acil durumlarda acil karar alnmamız, düşünmeden eyleme geçmemiz bu tarz durumlarda hayat kurtarır. Bununla birlikte günlük durumlarda düşünmeden eyleme geçmek genellikle iyi sonuç vermez.
Bir otopark kuyruğunda beklemenin gerekmediği durumda, arabadan inip , önümüzdeki kişiye avazı çıktığı kadar bağırmanın bedeli olabilir.
Amigdala bu tarz durumlarda sizi ele geçiriyorsa üst beynin çalışmasını engelliyorsa ki bu durum ''Kafamın tası attı'' '' Beni öfkeden kudurttu'' şeklindedir. :))) Başımız bu durumda rahatlıkla derde girebilir. Eğer gerçek bir tehlike içinde değilsek ,eyleme geçmeden düşünmeli ve farklı davranmamalıyız.
Böyle olduğunda entegresyon merdivenini devreye sokmak için , gerekli metaforlar kullanmalı. Örneğin bunu yapması sizinle kişisel bir bağ kurması anlamına gelmez. Anlık bir telefonla dikkati dağılmış olabilir, araçta bir sorun olabilir, bir şey düşününüyor dalmış olabilir. Bu tarz durumlara karşı merdiveni kullanmak çok önemli.
Çocuklarda bu tarz durumlarda meydana gelen vakaları düşünürsek, örneğin lolipop bittiğinde ,ağlama krizi ve çılgınca bağırması gibi ,mantıklı kuracağınız cümleler ona fayda etmeyecektir. Alt beyinde yer alan korku, öfke ,kaygı, güvende hissetmemek, devreye girdiğinden, amigdala badem köpek bağırıp duruyor demektir.
Böyle durumlarda entegrasyonu sağlamaya çalışmak için, onu kucaklayarak ,odağını farklı tarafa çevirmek ,ilgisini çeken farklı bir dinamiğe yöneltmek, gerekir. Bu durumda entegrayon merdiveni tekrar aktifleşir ve çocuk üst beyni devreye sokarak sakinleşir.
Diyeceğim oki beynimizi tanımamız kendimizi ve başkalarını anlamak, çocuklarımızı anlamak için çok önemli.
Bizler koçlukta Metafor kullanarak metaforik koçluk yaparken üst beynin gelişimi ve daha farkındalıkla bakmanızı sağlayan araçlar kullanırız.
Bu anlamda Koçluk daima gelişim araçlarını kullanır.
Bitirirken sorum şu;
Ciddi bir tehlikede değilken, amigdala sürekli havlamaya başladığında ne yapacaksın? Entegrasyon merdiveni için neye ihtiyaç duyuyorsun biraz düşün lütfen.
Farkındalıkla ve Koçlukla kal.
Sevgilerimle,
Coach Özerel
#farkyaratankoçlar#houseofhuman#motivacraft#